Phòng và trị thoái hóa khớp gối

Khớp gối có vị trí nằm tại đầu dưới của xương đùi, đầu trên của xương chày, mặt sau của xương bánh chè và được che phủ bởi sụn khớp. Vì vậy, lúc vận động, khớp được trượt trên bề mặt của các sụn này. Mặt khác khớp gối là khớp rất quan trọng, bởi vì, nó chịu lực tác động của tất cả cơ thể và là khớp vận động nhiều nhất so với các khớp khác, chính vì thế, nó rất dễ bị thoái hóa.

Thoái hóa khớp gối là gì?

Đó là hiện tượng thoái hóa loạn dưỡng của khớp gối, trước tiên được biểu hiện sự biến đổi tại bề mặt sụn khớp, sau đó là biến đổi ở bề mặt khớp, hình thành các gai xương, cuối cùng dẫn tới biến dạng khớp gọi là hư khớp, ảnh hưởng to đến vận động.

Ở giai đoạn đầu, khớp gối chưa hư ngay do dịch trong bao khớp chưa bị ảnh hưởng nhiều (chưa hao hụt nhiều). Khi khớp bị thương tổn nhiều, làm ảnh hưởng tới bao khớp (biến đổi tại bề mặt khớp, hình thành gai xương…), dịch khớp sẽ càng ngày càng kém đi cả về lượng và chất. Vì vậy, làm cho độ ma sát giữa các đầu khớp sẽ tăng lên, trong khi lực tác động của trọng lực cơ thể vẫn không đổi hoặc nâng cao lên (tăng cân, béo phì…), ngày càng mặt sụn khớp gối càng bị hao mòn dần dần, dẫn đến hẹp khe khớp ảnh hưởng đến khả năng vận động của khớp gối gây đau, vận động khó khăn. Một số trường hợp do mất sụn khớp hoàn toàn do đó sự tiếp xúc chỉ diễn ra giữa xương với xương nên rất đau, nhất là khi cử động, vận động cơ thể.

Đau ở khớp gối bị thoái hóa là dấu hiệu xuất hiện sớm nhất

Nguyên nhân nào?

Thực ra khớp gối tại người trẻ cũng có thể bị thoái hóa do chấn thương không hồi phục gây ra. Tuy vậy, đại đa số thoái hóa khớp gối thường xảy ra ở người to tuổi, nhất là là NCT. Nguyên nhân gây thoái hóa khớp gối rất đa dạng, thường hay gặp đặc biệt lão hóa bởi tuổi tác, đặc biệt tại những người có tiền sử lao động chân tay nặng nhọc, mang vác nhiều (công nhân bốc vác…), đứng lâu do nghề nghiệp, công việc hoặc béo phì càng ngày càng càng tăng cân, đặc biệt là những người bị béo phì từ khi còn trẻ, tăng dần theo tuổi tác cho tới khi già. Nhiều trường hợp thoái hóa khớp gối do bị chấn thương khớp gối (đứt dây chằng khớp gối, vỡ, nứt lồi cầu dưới xương đùi hoặc xương chày hoặc nứt, vỡ xương bánh chè…). Thoái hóa khớp gối có thể do yếu tố thuận lợi của trục chi dưới, bởi bất thường về giải phẫu (hoặc lệch sang trái hoặc lệch sang phải) hoặc do tổn thương ở khớp gối bởi các nguyên do do viêm nhiễm (nhiễm khuẩn, viêm khớp dạng thấp…). Ngoài ra, thoái hóa khớp gối có thể bởi chấn thương xương đùi, xương chậu (vỡ, rạn, nứt, gãy…).

Biểu hiện có gì đặc biệt?

Đau tại khớp gối bị thoái hóa là dấu hiệu xuất hiện sớm nhất (đau quanh khớp gối hoặc chỉ đau 1 vài điểm), lúc đầu đau chỉ có hiện tượng nhẹ, nhất là lúc đi lại nhiều, hoặc lúc lên xuống cầu thang hoặc lên dốc. Đau thường có hiện tượng vào ban đêm. Khớp gối có thể bị sưng lên do viêm hoặc do tràn dịch khớp, ví dụ được chọc hút dịch ra, đau sẽ giảm nhưng có thể tái phát vài ngày sau đó. Càng về sau, người bị thoái hóa khớp gối có thể bị cứng khớp, biểu hiện rõ nhất là lúc sáng sớm, khi vừa ngủ dậy làm cho vận động khó khăn, đau khớp, ví dụ xoa bóp, co duỗi, sau 1 thời gian ngắn, hiện tượng cứng khớp sẽ giảm, đỡ đau hơn và đi lại bình thường, nhưng ngày hôm sau có thể lại xuất hiện giống như ngày hôm trước.

Nếu có đủ điều kiện vô trùng tuyệt đối, có thể chọc hút thăm dò

Cứng khớp là hậu quả, là miêu tả biến chứng ban đầu của thoái hóa khớp. Cứng khớp sẽ ngày một gia nâng cao làm hạn chế vận động, giảm thiểu gấp, duỗi khớp gối càng vào sau có thể làm biến dạng khớp gối (chi dưới bên khớp gối thoái hóa bị cong, vẹo vào trong hoặc ra ngoài). Cứng khớp và biến dạng khớp ngày càng càng rõ rệt hơn, vì vậy, đi lại khó khăn, thậm chí phải sử dụng nạng hoặc phải có người hỗ trợ mới đi lại được.

Để chẩn đoán thoái hóa khớp, có thể chụp X-quang, chụp cắt lớp vi tính (CT), tốt hơn là chụp cộng hưởng từ (MRI). Trong trường hợp sưng khớp, có thể siêu âm khớp; nếu như có đủ điều kiện vô trùng tuyệt đối, có thể chọc hút thăm dò…

Nguyên tắc điều trị và phòng bệnh

Khi thấy bất thường ở khớp gối nên đi khám, rất tốt đặc biệt khám chuyên khoa khớp. Nguyên tắc điều trị thoái hóa khớp là giảm đau như: chiếu đèn hồng ngoại, dòng điện giảm đau, sóng siêu âm giảm đau, chườm nóng (túi chườm, khăn có nước ấm…) và tập co duỗi nhẹ nhàng, xoa bóp làm nóng khớp nhất là vào buổi sáng, khi vừa ngủ dậy. Giảm phù nề bằng thuốc. Điều trị bằng ngoại khoa (thay khớp gối với mục đích thay sụn khớp gối) lúc thật thiết yếu do điều trị nội khoa không có hiệu quả. Với người béo phì cần giảm cân. Ngoài ra, người bị thoái hóa khớp gối cần tránh ngồi xổm, đứng lâu, tránh mang vác nặng, giảm thiểu lên xuống cầu thang, giảm thiểu leo dốc (miền núi). Nên có chế độ dinh dưỡng hợp lý, bởi vì lúc đã tuổi cao, việc tiêu hóa, hấp thu thức ăn có khó khăn hơn khi trẻ.

PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU